AI đang trở thành một phần quen thuộc trong học tập và giải trí của trẻ em: từ trợ lý học tập, công cụ tạo hình ảnh, đến chatbot hỗ trợ làm bài. Tuy nhiên, đi kèm với lợi ích là các rủi ro về quyền riêng tư, nội dung không phù hợp và thông tin sai lệch. Bài viết này cung cấp hướng dẫn thực tế để phụ huynh và giáo viên giúp trẻ sử dụng AI an toàn, có trách nhiệm và phát triển tư duy số tích cực.

1) Thiết lập nguyên tắc rõ ràng

• Thời gian sử dụng: Thiết lập khung giờ dùng AI cụ thể, nghỉ giải lao hợp lý.
• Phạm vi sử dụng: Chỉ dùng cho học tập, sáng tạo có hướng dẫn; tránh các chủ đề không phù hợp độ tuổi.
• Xin phép trước khi chia sẻ dữ liệu: Không nhập thông tin cá nhân như tên trường, địa chỉ, số điện thoại.

2) Bảo vệ quyền riêng tư

• Ẩn danh mặc định: Dùng tên giả hoặc ký hiệu khi làm bài có chia sẻ.
• Không tải lên ảnh chân dung nếu công cụ không có kiểm duyệt hoặc chính sách rõ ràng.
• Kiểm tra chính sách bảo mật của công cụ AI (lưu dữ liệu bao lâu, dùng để huấn luyện không, có xóa được không).

3) Kiểm chứng thông tin (Fact-check)

• Khuyến khích trẻ hỏi 2–3 nguồn: sách giáo khoa, website uy tín, và công cụ tìm kiếm học thuật.
• Dạy trẻ nhận biết tín hiệu “bịa” (hallucination): trả lời chắc chắn nhưng không có nguồn, số liệu tròn trĩnh bất thường.
• Sử dụng yêu cầu: “Hãy cung cấp nguồn và năm xuất bản” khi cần.

4) Sáng tạo có trách nhiệm (Hình ảnh/Âm thanh/Video)

• Bật chế độ lọc nội dung nếu có (Safe mode, Family filter).
• Với công cụ tạo hình/âm thanh: giải thích về bản quyền và hạn chế đạo nhái phong cách cá nhân.
• Luôn gắn nhãn “Tác phẩm do AI hỗ trợ” khi công bố.

5) Kỹ năng đặt câu hỏi (Prompt) cho trẻ

• Bắt đầu bằng mục tiêu: “Con muốn học gì/giải quyết gì?”
• Cấu trúc đơn giản: bối cảnh → yêu cầu → ví dụ mong muốn → độ dài → ngôn ngữ.
• Ví dụ: “Giải thích khái niệm ma sát cho học sinh lớp 6, dùng 1 ví dụ đời sống, dưới 150 từ.”

6) Bộ công cụ gợi ý cho gia đình và nhà trường

• Trợ lý học tập có kiểm duyệt nội dung cho trẻ.
• Công cụ tạo hình ảnh với bộ lọc mạnh và album riêng tư.
• Ứng dụng đọc sách/flashcard tích hợp kiểm tra nguồn.

Lưu ý: Luôn kiểm tra nhãn tuổi, điều khoản dịch vụ và chính sách dữ liệu trước khi cho trẻ sử dụng.

7) Dấu hiệu cảnh báo cần can thiệp

• Trẻ nhập nhiều thông tin cá nhân vào chatbot.
• Bị ám ảnh bởi điểm số/so sánh do AI gợi ý.
• Tiêu thụ nội dung bạo lực, người lớn, hoặc thông tin cực đoan.

8) Mẫu thỏa thuận gia đình (Family AI Agreement)

1. Con chỉ dùng AI trong khung giờ đã thống nhất và tại không gian chung.
2. Con không chia sẻ thông tin cá nhân hoặc ảnh thật khi không có sự đồng ý của bố mẹ.
3. Con kiểm chứng thông tin từ ít nhất 2 nguồn trước khi dùng.
4. Con sẽ hỏi người lớn nếu thấy nội dung lạ hoặc khó chịu.

9) Kịch bản thực hành nhanh

• “Hãy tóm tắt bài Địa lý lớp 6 – Bài 3 bằng 5 gạch đầu dòng, kèm 3 câu hỏi tự kiểm tra.”
• “Tạo kế hoạch ôn Toán 30 phút/ngày cho học sinh lớp 7 trong 1 tuần.”
• “Viết dàn ý đoạn văn nghị luận 200 từ về bảo vệ môi trường, kèm 5 từ vựng nâng cao.”

---

AI là công cụ mạnh, nhưng sự đồng hành của người lớn mới là lớp bảo vệ quan trọng nhất. Khi trẻ được trang bị nguyên tắc, kỹ năng kiểm chứng và tư duy đạo đức số, AI sẽ trở thành bạn đồng hành học tập an toàn và hiệu quả.